In een niet nader genoemd land heerst een populair machthebber B. genaamd. De jonge hoofdpersoon en zijn familie zijn door hem uitgekozen als ‘vijand’. Langzamerhand worden hen steeds meer rechten ontzegd. Als hij op een dag wordt uitgesloten door zijn vriendjes neemt zijn moeder hem bij de hand terug en zegt tegen zijn vriendjes dat ze gewoon met hem moeten spelen. Zijn vader leest dat B. steeds machtiger wordt en zegt: ‘God sta ons bij’. Het verhaal ontvlamt als de jongeman meegaat met zijn vriendin die niet weet dat hij hoort tot de groep die vervolgd wordt door B. Haar broer is aanhanger van B. en bespreekt samen met vrienden hoe ze een begraafplaats van ‘de vijanden’ hebben vernield. Natuurlijk is duidelijk dat B. Hitler is en de jongeman een jood. Het wordt echter niet benoemd en dat maakt het nog ijzingwekkender.

In de ban van de tegenstander, is een indrukwekkend boek, dat door een ik-verteller word verteld. Het beschrijft de opkomst en de toenemende dreiging van het nazisme. Toen verteller 10 jaar was vertelde zijn vader dat ze een vijand hadden en dat was B. Mijn kinderlijke onbevangenheid was aangetast. Vooral toen hij een foto van B in handen kreeg, kon hij het niet begrijpen dat die persoon tot vreselijke dingen in staat was. Hij ging het merken, werd gepest in zijn jeugd. Werd overal buitengesloten. Ik verbeelde me dat ik een brandmerk droeg op mijn voorhoofd. Dit gevoel had zich zo diep in mij genesteld, dat ik mij er jaren later nog niet van los kon maken.

Verteller ging zich in de vijand inleven, vroeg zich af waarom hij zo deed, probeerde zijn motieven te begrijpen en te verklaren. Dat leverde wantrouwen op van zijn omgeving.

"Kun je een mens uit het diepst van je hart haten en je gelijk tot hem aangetrokken voelen, ook al heb je hem persoonlijk nooit ontmoet??"

Verteller heeft B een keer horen spreken, toen hij op doorreis was. Hij kwam tot de ontdekking dat B een goede redenaar was met een doordringende stem. Hij kon met die stem mensen opzwepen. Verteller komt middels een vriendin in aanraking met een groep jongeren die een ooggetuige verslag deden van grafschennis op een Joodse begraafplaats. Wat ze vertelden was walgelijk.

Tot slot is verteller ooggetuige van een triomftocht van B , waarbij hij oog in oog met hem kwam te staan. Midden tussen een uitzinnige menigte. Verteller raakt in de ban van B en komt tot de slotsom en inzicht dat hij veel aan zijn vijand te danken heeft. In hem heb ik mijn angst herkend.

Heel indrukwekkend en aangrijpend vond ik dit stuk:

"Ze hebben mijn oudjes meegenomen. Het waren zijn beulsknechten, ze kwamen van hem en op zijn bevel zullen ze...... Ik zal ze niet meer terugzien. Moeder huilde en vader droeg een rugzak. Nog voor jij hem omhing, vader, heb jij, om hem te kunnen dragen, met je eigen rugzak alle rugzakken ter wereld volgepakt met de restanten van een leven dat men als last op de schouders neemt."

Het boek is een worsteling van de hoofdpersoon met de gebeurtenissen om hem heen en hoe deze te interpreteren. Is het zijn lot om, net als de andere individuen waar B. haar pijlen op heeft gericht, de wapens ter hand te nemen en haar te doden voordat hijzelf gedood wordt door haar groep volgelingen? Of is het zijn lot om te blijven proberen een mens in B. te zien, een mens uiteindelijk gelijk aan hemzelf. Is het het lot van B. om tolerant te blijven, te trachten B. te doorgronden en haar hiermee te confronteren, of om haar volgelingen en handlangers, die vallen voor haar allesvernietigende stemgeluid en retoriek, hiermee te confronteren en te overtuigen, met redelijkheid en eindeloos veel begrip. Of dient B. meer te zijn als de wolven, die op hun intuïtie afgaan en na het horen van de redevoering van B., een allesvernietigende stem voor hem als individu, het gesel Gods zoals zijn lotgenoten het noemen, aan te vallen en de doden voor het te laat is. De hoofdpersoon blijft geloven in zijn positieve beeld van God, en niet, zoals hij het ziet, in de ongenadige God van zijn medestanders, blijft geloven in redelijkheid en tolerantie, in dat zij uiteindelijk, als het er echt op aan komt, nee zal zeggen en niet tot de vernietiging van hem als individu over zal gaan.

Bovenstaande spontane recensie schreef ik voor het lezen van de laatste 30 a 40 bladzijden. Nu ik deze heb gelezen kan ik het alleen maar eens zijn met de recensie in de NYT: een geniaal boek.

Heel erg mooi boek. Keilson is een kei in zijn beschrijvingen van de menselijke psyche, zowel van de hoofdpersoon (die vaak tenenkrommend naïef is), als van de tegenstanders. De gebeurtenissen in het verhaal zijn zo indrukwekkend eerlijk beschreven, dat je ze nooit meer van je af kunt zetten. Hoewel het boek soms moeilijk te begrijpen is door de optimistische meningen van de hoofdpersoon, voel je jezelf wel vlug betrokken met hem. Bovendien heeft Keilson een prachtig zinsgebruik. Een feest om te lezen, maar vooral een boek dat je nooit meer zult vergeten.