Na het boek De Kinderwet van Ian McEwan waarover ik eerder een blog schreef, ben ik gaan uitkijken naar andere boeken van deze auteur. Voor nog géén euro in de kringloopwinkel wist ik beslag te leggen op Boetekleed /Atonement nu al weer veertien lentes oud. Wat een koopje! Want het is een uiterst zorgvuldig samengestelde, spannende en buitengewoon intrigerende roman.

De titel verwoordt het proces van vergeving, van boete doen, en verwijst naar de bijna zoektocht van de vrouwelijke hoofdpersoon om boete te doen. Haar grote fout als dertienjarige verandert het leven van velen evenals haar eigen. In de jaren erna is ze op zoek naar een vorm van boetedoening. Dit leidt tot een zoektocht door het proces van schrijven zelf.

Ik heb het sprakeloos uitgelezen. Ik werd probleemloos opgenomen in het dagelijks leven van een Engels gezin en wat zich daar allemaal afspeelde in 1935. Het is vijf jaar voor de Tweede Wereldoorlog. Het dertienjarige meisje heeft een heel rijke fantasie en schrijverstalent. Ze brengt samen met haar familie de zomer door op een Engels landgoed. Op de dag dat haar tweeling neefjes en hun oudere zus te logeren komen, ziet zij vanuit haar raam iets gebeuren tussen haar zeven jaar oudere zus en jeugdvriend, de zoon van de werkster van de familie. Ze interpreteert dat helemaal verkeerd passend bij de heel fantasierijke gedachtewereld van deze dertienjarige. Wat ze ziet, is het begin van heel korte stormachtige romance die al bijna dezelfde dag eindigt door een drama; er wordt een misdaad gepleegd die het leven van de drie hoofdpersonen ingrijpend zal veranderen. Wat er gebeurt, wordt bezien vanuit verschillende perspectieven, ieder met zijn/haar eigen belevingswereld. De personen zijn krachtig en overtuigend uitgewerkt. 

Het boek lijkt te bestaan uit drie delen die elkaar heel logisch en chronologisch opvolgen, zonder losse eindjes, gezien vanuit het perspectief van de hoofdpersonen uit het eerste deel. Ik schrijf hier bewust lijkt, want in het derde deel staat ineens onder aan een bladzijde de initialen BT en Londen1999. Het is gelijk ook het slot van het derde deel. Ik ben gevoelig voor een Droste-effect, zoals de tekening van Escher waarop iemand een schilderij bekijkt waarop hijzelf staat het schilderij te bekijken waarop hijzelf staat enzovoort. In deel drie krijg je als lezer het gevoel het eerste deel dat je gelezen hebt door de ogen van een ander kritisch te herlezen. Dat vind ik heel intrigerend. Het laatste gedeelte van het boek met als titel Londen 1999 is een verklarende epiloog. Het spiegelt bij vlagen het eerste deel nog een keer terug en licht de realiteit achter het tweede en derde deel toe. Het is geschreven vanuit een ik-perspectief, de veroorzaker van die levenswending voor de hoofdpersonen. Inmiddels is zij een succesvol schrijfster en werkt al bijna zestig jaar aan een roman die blijkt samen te vallen met die van McEwan (Droste)! Ze is dan achter in de zeventig en lijdt aan een vorm van dementie. Het wordt duidelijk dat zij de auteur is van de eerste drie delen van het boek. In de epiloog legt zij uit waarom ze besloten heeft om de verschrikkelijke waarheid zo te veranderen, hoewel dat niet de bedoeling was in de zes eerdere en meedogenloze versies van wat haar eerste boek had moeten zijn en uiteindelijk het laatste werd. Het had voor haar geen doel om ons als lezers de waarheid te vertellen en ze beredeneert dat. Wat voor haar daarin telde, was dat ze de twee andere hoofdpersonen het zo gehoopte geluk van een leven samen wilde geven dat ze in het echte leven nooit kregen. Nu ik het verhaal ‘zestien jaar later’ lees en alle hoofdpersonen (virtueel) dood zijn, voel ik echt heel sterk alsof ik het enig bestaande exemplaar van de eerste delen in mijn handen heb gehouden. Zo wil ik het voelen, zo is het gebeurd, zo voelt het.

Atonement is een meeslepend boek dat me de hele tijd voor verrassingen plaatste. Het vertelde me afgezien van het verhaal iets over de kunst van het vertellen en de verantwoordelijkheden van de schrijver: de schrijver/verteller schept, interpreteert en ordent. Ik had sterk het gevoel dat McEwan mij medeplichtig maakte als veroorzaker/schrijver/verteller. Hoe zou ik het geïnterpreteerd hebben? Hoe zou ik zelf boete doen als ik dit gedaan had? Hoe? Als ik als schrijver alles naar mijn hand kon zetten? Maar zou er iemand zijn die mij dan als schrijver kan vergeven? Of zoals Briony/McEwan schrijft: “… hoe kan een schrijfster boete doen als zij, met haar absolute macht om over uitkomsten te beslissen, tevens God is? … (er is) geen boetekleed voor God of schrijvers, ook al zijn ze atheïst.”

Er zijn er die zeggen dat Boetekleed /Atonement McEwans beste werk is. Eerlijk, ik vind het echt geweldig! Zo heb ik zijn laatste boek gelezen, en het tot nu beste. Moet ik het om die reden maar hierbij laten of durf ik nog een ander boek van hem op te pakken?