<strong>Ciske de rat</strong> is het verhaal van het onhandelbare joch, dat bij de burgerlijke stand bekend is als Franciscus Aloysius Gerardus Vrijmoeth. Voogd... » 

Ciske de rat is het verhaal van het onhandelbare joch, dat bij de burgerlijke stand bekend is als Franciscus Aloysius Gerardus Vrijmoeth. Voogdijraad, kinderbescherming, de ene school na de andere - niets kan Ciske in bedwang houden, tot hij in de klas komt van meneer Bruis. Meester Bruis is de eerste die Ciske als een normaal kind behandelt en uiteindelijk weer een plaats geeft in de maatschappij. De hele trilogie wordt vanuit het standpunt van Bruis verteld. Bruis is een idealist en verzet zich tegen het cynisme van zijn collega's, zoals het hoofd der school, Maatsuycker, die Ciske willen temmen met lichamelijk geweld. Ciske heeft het moeilijk, zijn moeder is alcoholiste, die Ciske en zijn broertjes regelmatig slaat en opsluit in het kolenhok. Ook laat ze Ciske werken in een kroeg waar ze zelf ook werkt. Ze heeft een relatie met een man (Bruis veronderstelt dat hij aannemer is), die Ciske 'ome Henri' moet noemen. Ciskes eigen vader zit op zee en is niet bij machte zijn zoon bij te staan. Bruis werpt zich op als beschermheer en wordt zelfs de gezinsvoogd van de jongen. Samen met tante Jans, de moederlijke vriendin van Ciskes vader, en rechercheur Muysken van de kinderpolitie weet Bruis langzamerhand door te dringen tot de ziel van Ciske. Hij betrekt hem meer en meer bij de klas. In de klas stijgt het aanzien van Ciske en wordt hij door de andere kinderen geaccepteerd. Met name raakt hij meer en meer bevriend met een ander buitenbeentje, de invalide Dorus, die uitstekende schoolcijfers heeft, en ook met de lieve Betje, waarvan de schoolresultaten het andere uiterste zijn. Niet iedereen accepteert Ciske, met name de door Bruis als vroegrijp omschreven Jantje Verkerk heeft een hekel aan hem. Dan slaat het noodlot toe. Als Ciske een boek van Dorus mag lenen, wordt dit door zijn tirannieke moeder aan stukken gescheurd. Woedend grijpt de jongen het eerste het beste voorwerp dat voor hem ligt en smijt het naar haar hoofd. Ongelukkerwijs is het voorwerp een broodmes en de moeder van Ciske krijgt het mes in haar keel. Ze is op slag dood. Ciske wordt gearresteerd en veroordeeld tot een half jaar tuchthuis. «